Przeglądając stary album mojej Mamy, natrafiłem na zdjęcie, które mnie bardzo zaintrygowało. Zdjęcie wykonane w 1926 roku. Zapytałem Mamy, co to za zdjęcie? Przedstawia ono uczennice IV klasy szkoły podstawowej w Wieruszowie ze swoją wychowawczynią. Wykonane zostało przed budynkiem szkoły, która mieściła się w zachodniej części klasztoru Ojców Paulinów.
Okazało się że mimo podeszłego wieku: 93- letnia moja Mama zachowała doskonałą pamięć.
Moje zdumienie wzrosło, kiedy Mama zaczęła po imieniu i nazwisku wskazywać osoby znajdujące się na zdjęciu, a nawet nazwiska po zamążpójściu.
Na zdjęciu znajduje się również grupa uczennic pochodzenia żydowskiego, co poświadcza o współistnieniu i codzienności życia w Wieruszowie dwóch społeczności: polskiej i żydowskiej. Przybliżmy zatem naszym czytelnikom osoby znajdujące się na tym zdjęciu:
W środku grupy siedzi wychowawczyni klasy Pani Wacława KOKOSKA, która uczyła języka polskiego i matematyki. Przyrody i wyszywania uczyła Pani Anna JĘDRZEJCZYK, a gimnastykę prowadziła Pani SOBAKÓWNA – późniejsza żona Pana Piotra WINKOWSKIEGO. Pan Piotr to ten mężczyzna , który stoi w oknie.
Uczennicami klasy czwartej były dziewczyny w wieku 14 _ 16 lat. Tak późny wiek uczennic był spowodowany długim okresem tworzenia państwowości polskiej, po I wojnie światowej. Dotyczyło to również tworzenia systemu oświatowego w Polsce. W roku 1923 po wydaniu 9 lutego dekretu o powszechnym nauczaniu, na pisemne wezwanie do klasy pierwszej szkoły podstawowej zgłaszały się dzieci, które już były w wieku 11, 12, 13 lat, aby rozpocząć naukę.
Uczennicami tej klasy były: Brawata Kazimiera _ z męża Bryłka, Boroń Marianna _ z męża Szacfajer, Boroń Anna, Dębska Anna, Maciejewska Amela, Juszczak Blanda, Płocka Helena _z męża Okoń, Pietrzyńska Pelagia, Węgówna Wanda, Jurasik Katarzyna, Maciejewska Władysława, _ z męża Świeściak, Nowicka Kazimiera, Olbrych Józefa, Bielawska Helena _ z męża Biczysko, Parnowska Franciszka, Grądziel Helena _ z męża Głowinkowska, Michner Anna _ z męża Brąś, Walkowska Helena, Urbaniak Regina.
Uczennice pochodzenia żydowskiego:
Zelkowicz Estera, Sieradzka Dwojra, Procel Hajga, Szwarc Masia, Spiro Estera, Spiro Dwojra, Juda Ida, Rusek Fajga, Kopel Masia, Korn Frania, Lewnchof Roza, Jedwab Estera, Olesińska Sprinca, Zalcman Estera, Joskowicz Ruchla, Lewkowicz Pesa, Świerc, Zajdler, Krzak, Grinberg.
Wszystkie Żydówki zginęły prawdopodobnie w czasie II wojny światowej w gettach i obozach koncentracyjnych. Przeżyła tylko Dawidowicz Ida, która wyjechała z Polski jeszcze przed wybuchem II wojny światowej.
Zdjęcie to spowodowało moje zainteresowanie historią Wieruszowa z tamtych lat. Zacząłem więc poszukiwania zdjęć z tamtego okresu przedstawiających klasy szkolne z lat międzywojennych. Odwiedziny w domach starszych mieszkańców naszego miasta przyniosły efekty. Poniżej przedstawiam zdjęcia klas z tamtych lat.
Prezentowane zdjęcia w sposób oczywisty przedstawiają fragmentarycznie tę historię. Jestem przekonany, że niniejsze opracowanie może być wzbogacane przez kolejne odkrywane w zakamarkach albumów, szuflad i rodzinnych pamiątek zdjęć dotyczących historii Wieruszowa XX wieku.
Zenon Szacfajer
Pierwszym po wojnie kierownikiem szkoły podstawowej był p. Wincenty Psurski, którego zaniedbany i zarośnięty chwastami grób znajduje się na wieruszowskim cmentarzu, trzeci z lewej strony przy alejce od bocznej bramy w kierunku kaplicy.
Jedno z pierwszych zdjęć klas szkolnych po I wojnie światowej. Zdjęcie wykonane w r. 1920 przedstawia kl. II dziewcząt. Nauka odbywała się w budynku klasztoru OO. Paulinów. Zdjęcie wykonane na dziedzińcu wewnętrznym klasztoru.
Nauczyciele: od prawej Dybek Roman, ks. Śmietanko, kierownik szkoły Wincenty Psurski, Pietrakowski, ks.Rawicki (?)
Wśród uczennic znajdują się Polki i Żydówki. Wśród rozpoznanych: Bizuga Sabina, Walkowska Helena, Knop Wiktoria, Moś Franciszka, Świerc Estera, Lewkowicz….
Zdjęcie wykonane w 1920 r. przedstawia kl. II chłopców. Zdjęcie wykonane w tym samym miejscu co powyższe. Nauczyciele: Feliks Cieślak, ks. Rawicki (?) Nauczyciel Pietrakowski, kierownik Wincenty Psurski, ks. Śmietanko, nauczyciel Feliks Cieślak.
Uczniowie: Witold Plewiński, Antoni Olbrych,Władysław Zawadzki, Rafał Walkowski, Ryszard Walkowski, Henryk Hącia, Franciszek Mika,Wróblewski, Leon Bylka, Edward Bizuga, Bogusław Szmeta, Stanisław Olbrych, Tomasz Łuczak, Ziętkiewicz, Knura, Gabas, Gerwazy Sobczyński, Józef Jenczewski, Piotr Cieślak, Leon Jagielski, Maciej Parnowski, Mieczysław Parnowski, Mieczysław Magot, Stanisław Polak, Antoni Rossa.
Zdjęcie wykonane pod budynkiem szkoły mieszczącej się przy ulicy Warszawskiej w domu p. Winkowskich. Zdjęcie z roku 1926 przedstawia kl II. Na zdjęciu są Polki i Żydówki.
Nauczyciele: Kowaliszyn, Cieślak Feliks, ks. Zygmunt Lipa, Józef Jędrzejczak, Anna Jędrzejczak, Roman Dybek, Lipieta, Piotr Winkowski, Rajnert.
Uczennice: Stefania Bryłka, Maria Pytlewska, Lucyna Dremer, Wanda Kijak, Zofia Moga, Janina Zabłocka, Elżbieta Rogowska, Dąbek, Liber, Liber, Franciszka Stycka, Łaja Majerowicz, Nacha Majerowicz, Joskowicz, Dorota Maciejewska, Korn, Krzak, Haja Procel, Zofia Walkowska, Stefania Winkowska, Zofia Józefowska, Wera Bryłka, Władysława Wilkowska, Kazimiera Kołodziejczyk, Irena Jurczyk, Genowefa Boroń, Rafaela Parnowska, Lewi Szleizinger, Grinberg, Ickowicz, Niusia Zabłocka, Magdalena Friedman.
W budynku p. Winkowskich była zastępcza szkoła na czas remontu pomieszczeń dla klas I i II.
Wersja elektroniczna gazety
do „leśny dziadek”Dziękuję za zwróconą uwagę.Wyjaśniam :zdjęcie pierwsze i szóste to jest to samo zdjęcie.Opis przy zdjęciu piątym dotyczy zdjęcia szóstego.Natomiast jeżeli chodzi o zdjęcie piąte zostało ono wykonane w czerwcu 1939 roku i przedstawia ostatnia klasę VII przed wybuchem II wojny światowej.Zdjęcie zostało wykonane pod szkołą od strony podwórza /na tle przybudówki której dzis juz niema/przy ulicy Nowy Świat dzis ulicy Waryńskiego
Na zdjęciu są; Polacy i Żydzi;
Nauczyciele Wychowawca Rajnert,Kierownik Szkoły Roman Dybek,ks.Bolesław Kobierski.
Uczniowie;Gabriela Dubiel,Emilia Wieczorek,Helena Parnowska,Janina Kubak,Jadwiga Krupa,Józefa Bizuga,Natalia Hącia,nad księdzem Żydówka Lusia Skrobak,Klara Maciejewska,Teresa Duś,Krystyna Olbromska,Alicja Badeńska,Maria Łuczak,Agnieszka Brawata,.Marian Hącia,Kazimierz Jagielski,Kazimierz Kaleta,Bernard PastusiakJózef Kaleta,Florian Domal,Eugieniusz Żółtowski,Sylwester Hącia,Eliza Prymas,Irena Kóbczyk,Zygmunt Molak,Lucjan Hujczyk,Michalski ,Olbromski,Żydzi;Majerowicz ,Eliasz.Żydówki stoją po lewej stronie.
PS.Jeżeli chodzi o Rajnerta to słyszałem że został schwytany w Ozorkowie,gdzie ukrywał się w piwnicy z Polakami został rozpoznany i rozstrzelany.
Pozwoliłem sobie zamieścić kopię artykułu na stronie http://www.wieruszow.kepnosocjum.pl (http://www.wieruszow.kepnosocjum.pl/forum/viewthread.php?thread_id=39)
Zdjęcie na którym są nauczyciele Dybek i Rajnert jest z końca lat 30 XX wieku(1937-1938) a nie z 1926 roku Jest na tym zdjęciu kuzynka mojej mamy Agnieszka Brawata,rocznik 1924.Ciekawostka dotycząca nauczyciela Rajnerta.Według mojej mamy był on szpiegiem niemieckim, został złapany we wrześniu 1939 roku ,bodajże w Zduńskiej Woli na nadawaniu meldunków przez radiostacje i tam rozstrzelany.
Niezwykle wzruszający jest ten artykuł i te dawne fotografie. wielki ukłon dla pana Zenona Szacfajera. Wysłałem maila do mojej siostry w Anglii, aby weszli na stronę tygodnika powiatowego. Tyle nazwisk dawnych Wieruszowiaków…Dziękuję w imieniu sowim i mojej rodziny.
Panie Zenonie dziękuję bardzo za ten artykuł.
Można dowiedzieć się z niego o wielokulturowości , tolerancji i życiu w symbiozie obywateli naszego miasteczka z mieszkańcami wyznania mojżeszowego, równorzędnymi obywatelami miasta Wieruszowa. Tak było kiedyś ,czy nie można tak dzisiaj?
Czytamy przecież o incydentach w Lublinie i Białymstoku. Ps.Wielka prośba do Pana ,Panie Zenonie czy nie mógłby pan zamieścić skanów przedstawionych fotografii wraz z opisami a nawet całego tego artykułu na stronach galerii kepnosocjum.pl , wiem że strony te przeglądają wieruszowiacy rozsiani po całym świecie.
Pełen podziwu do Pana pasji-
pozdrawiam jarekbojan